Grupa za primenjenju hemiju i geohemiju
Na Instititutu za hemiju, tehnologiju i metalurgiju (IHTM) i na Hemijskom fakultetu Univerziteta u Beogradu (ranije Prirodno matematički fakultet) istraživačku grupu je osnovao akademik Dragomir Vitorović (pok.) šesdesetih godina dvadesetog veka. Rezultatima geohemijskih istraživanja, koja su se tokom nekoliko proteklih decenija istraživačkog rada proširila i na hemiju životne sredine, značajno su doprineli i profesori dr Petar Pfendt, dr Mirjana Šaban (pok.), dr Predaga Polića (pok.), dr Snežana Bajc, dr Olga Cvetković, dr Ksenija Stojanović i drugi. Rukovodilac grupe danas je prof. dr Branimir Jovančićević.
Članovi grupe zaposleni u Centru za Hemiju IHTM-a su dr Olga Cvetković, naučni savetnik; dr Aleksandra Šajnović, viši naučni saradnik; dr Tatjana Šolević Knudsen, viši naučni saradnik; dr Milica Kašanin–Grubin, naučni saradnik; dr Sanja Stojadinović, istraživač saradnik; Gordana Gajica, istraživač saradnik i Gorica Veselinović, istraživač saradnik.
Najvažnija istraživačka oblast od osnivanja grupe je oragnska geohemija. Na prvom mestu je istraživanje strukture kerogena, makromolekulske organske supstance sedimentnih stena, na osnovu degradacionih proizvoda, zatim proučavanje porekla i geološke istorije nafte, kao najvažnijeg fosilnog goriva na osnovu biomarkera, kao i istraživanja uljnih šejlova i ugljeva (ispitivanje biomarkera, procesa likvefakcije).
Od početka devedesetih godina intenzivno se u okviru grupe razvijala i hemija životne sredine. Članovi grupe se smatraju osnivačima ove naučne discipline u Srbiji. Ispituju se svi aspekti hemije i zaštite životne sredine od organskih zagađujućih supstanci i različitih neorganskih polutanata. To se pre svega odnosi na naftna jedinjenja i teške metale. Organsko geohemijska ispitivanja imaju prvenstveno fundamentalni karakter. Međutim, u isto vreme ona su od koristi i u prospekcijskim istraživanjima nafte i gasa. Aplikativni karekter imaju i istraživanja ugljeva i uljnih šejlova. Na primer, proučavana je mogućnost primene uljnih šejlova aleksinačkog basena u industriji cementa i filera za asfaltne mešavine i likvefakcija domaćih ugljeva. U oblasti životne sredine osvojen je postupak degradacije fluida na bazi PCB-a. U saradnji sa Rafinerijom nafte Pančevo prihvaćena su dva patentna rešenja. Osvojena je sintetiza katalizatora za razgradnju organskih zagađujućih supstanci u otpadnim vodama (za potrebe Rafinerije Pančevo), zatim sinteza materijala na bazi čestica nano-dimenzija za primenu u proizvodnji mikrotalasnih linkova i predloženo je rešenje za suzbijanje nepovoljnih vremenskih uslova u cilju održivog razvoja.
Od svog osnivanja pa sve do današnjih dana, grupu karakteriše vrlo jaka saradnja sa vodećim naučnim isntitucijama iz Nemačke, SAD-a, Rusije, Francuske, Danske, Velike Britanije, Češke Republike, Slovačke, Slovenije i dr. Članovi grupe su u više navrata boravili i radili u ovim institucijama. Sa kolegama iz ovih država objavljeni su brojni naučni radovi u renomiranim naučnim časpisima. U skorije vreme u grupi su realizovana, ili su toku, dva TEMPUS projekta Evropske komisije i dva bilateralna projekta, sa Nemačkom i sa Kinom. Čeka se odgovor na nekoliko podnetih aplikacija. Imajući u vidu interdisciplinarnost istraživačkih oblasti, vrlo je jaka saradnja i sa drugim fakultetima i institutima iz zemlje, kao što su Poljoprivredni, Mašinski, Tehnološko-metalurški fakultet, Institut Vinča, kao i saradnja sa privrednim organizacijama. Budući da su organska geohemija i hemija životne sredine usko povezane sa geologijom, članovi grupe sarađuju sa kolegama sa Rudarsko-geološkog fakulteta. Zbog toga su na svim dosadašnjim projektima bile angažovane i kolege sa ovog fakulteta Beogradskog univerziteta. Među njima su bili i akademici Marko Ercegovac (pok.) i Vidojko Jović.
Iz jake međunarodne saradnje proistekla je aktivnost članova grupe u različitim međunarodnim organizacijama. Na primer, rukovodilac grupe, profesor Jovačnićević je član naučnog odbora Evropske asocijacije za hemiju životne sredine. Potpredsednik je Humboldt kluba Srbije i područni urednik časopisa Environmental Chemistry Letters u izdanju Springera. Članovi grupe za primenjenu hemiju uključivali su se i u društvene i upravljačke aktivnosti. Akademik Vitorović je bio šef Odseka za hemijske i fizičko hemijske nauke. Profesori Pfendt, Polić i Jovančićević su bili dekani Hemijskog fakulteta. Tu dužnost trenutno obavlja prof. dr Ivan Gržetić, takođe član grupe za primenjenu hemiju. Dr Olga Cvetković je član odbora za akreditaciju naučno-istraživačkih organizacija. Jovančićević je bio i predsednik Saveta Fakulteta i prodekan.
Članovi grupe za primenjenu hemiju organizovali su brojne naučne simpozijume. Najvažniji među njima je Šesti evropski simpozijum organske hemije (ESOC-6) 1989. godine i Šesti evropski kongres hemije životne sredine (EMEC-6) 2005. godine. Oba ova simpozijuma su održana u Beogradu, a u organizaciji Srpskog hemijskog društva.
Na raspolaganju istraživačima su hromatografski instrumenti (dva GC-a, dva GC-MS-a, dva HPLC-a), kalorimetar i aparat za određivanje ugljenika u vodenim rastvorima (TOC), a među najvrednijim je talasno-disperzivni rendgensko-fluorescentni spektrometar (WD XRF).
Istraživačka grupa je vrlo uspešna u publikovanju radova. Prilikom poslednje evaluacije aplikacija za projektni ciklus od strane resornog Ministarstva, projekat ove grupe je bio rangiran na šesto mesto među nekoliko stotina svih aplikacija i iz prirodnih i iz društveno-humanističkih oblasti.
Osim istraživanja članovi grupe aktivno učestvuju u obrazovanju i formiranju naučnih kadrova, kao i angažovanje u redovnoj nastavi Hemijskog, Rudarsko-geološkog, i Poljoprivrednog fakulteta o čemu svedoče brojni odbranjeni diplomski i master radovi, ranije magistarske teze, i doktorske teze. Važno je istaći da je grupa vrlo popularna medju mladim hemičarima.
Grupa za hemiju životne sredine
- Dr. Dragana Đorđević, naučni savetnik
- Dr. Aleksandar Popović, redovni profesor Hemijskog fakulteta – Univerziteta u Beogradu
- Dr. Bojana Ostojić, viši naučni saradnik
- Dr. Sanja Sakan, viši naučni saradnik
- Dr. Dubravka Relić, docent Hemijskog fakulteta – Univerziteta u Beogradu
- Mr. Aleksandra Mihajlidi – Zelić, istraživač saradnik
Prioritetne oblasti istraživanja su:
- proučavanje migracija, transformacija i interakcija polutanata u životnoj sredini (atmosferski aerosoli, zemljišta i rečni sedimenti) sa procenom rizika po živi svet.
- Procena mutagenosti i potencijala prirodne biodegradacije polutanata u ekosistemima metodama računarske hemije.
- istraživanje rešenja za uklanjanje polutanata na izvorima emisija i iznalaženja novih postupaka merenja i praćenja sudbine polutanata u životnoj sredini.
Primena naučne oblasti:
- Merenja sadržaja zagađujućih supstanci na izvorima emisija i u zoni njihovog uticaja
- Identifikacija i kvantifikacija doprinosa različitih izvora emisija na sadržaj zagađujućih supstanci receptora i recipijenata
- Izrada studija o stanju životne sredine sa procenom rizika
